Şah Muhammed Rıza Pehlevi Kimdir

Takvimler 26 Ekim 1919 u gösterdiğinde İran'ın kuzeyindeki Sadabad sarayı'nda eşsiz bir coşku yaşanıyordu.Pehlevi hanedanının kurucusu Rıza Şah Pehlevi'nin ilk oğlu Muhammet Rıza Pehlevi doğmuştu.

Sarayda doğan her çocuk gibi el bebek gül bebek büyüdü.İsviçre'nin prestijli okullarından birinde okuduğu ve İran'a döndü.Daha sonra ikinci dünya savaşı patlak verdi.Hitlerin, petrol yatağı İranı işgalinden önce Rusya ve İngiltere ellerini daha çabuk tutup İran'ı işgal ettiler. Müttefik güçler Rıza Pehlevi tahtını oğluna bırakmaya zorladı.16 eylül 1941 de Muhammet Rıza babasının yerine iktidarı devraldı.Müttefik yanlısı ve batılı ülkelerin etkisine daha açık olacağı umuluyordu ve daha fazlası oldu.İran artık batılı güçlerin uydusu olmuştu.

Ikinci dünya savaşı esnasında İran, Amerika ve İngiltere nin, Rusya ile yaptıkları yardımın 1 numaralı geçiş noktası olmuş hatta Fars koridoru olarak ünlenmiştir.

Savaştan sonra kendisini iktidara getiren batıya çok kolaylıklar yaptı.Amerika onun iktidarıyla İran'a yardım musluklarını açtı.Lakin ülkedeki herkes, onun gibi batı aşığı değildi.Özellikle İran petrolünün İranlılara ait olması gerektiğini savunan Muhammed Musaddık, parlamentonun gelişimi ile 1951 de petrol sanayisinin millileştirdi.Bu durumda şoka giren İngiltere karşı saldırıya geçti.Fakat Musaddık geri adım atmadı ve başbakan oldu.Batıda ilişkileri yoğun olan Şah, İngilizlerin İstediğini yaptı.İngilizler ne pahasına olursa olsun İran petrollerinin geri istiyorlardı.Ambargo koydular.İngilizler sonunda Amerika dan yardım istediler ve düğmeye basıldı.İngiltere ve Amerika Şaha desteğiyle Musaddık hükümetini hedef alan Ajax operasyonu sahneye koydu.Fakat Musaddık gene yıkılmadı. Şah Roma ya kaçtı.Ortada bir iç savaş varmış gibi gösterildi ve ortaya çıkan kaos durumundan Musaddık devrildi ve batı istediğini almıştı. Romadan dönen Şah Pehlevi monarşi yanlarından oluşan bir kalabalık tarafından kahraman gibi karşılandı ve ardından ülkede istediği gibi at koşturmaya başladı. Rıza Pehlevi den önce İran'daki anahtarlar İngiltere ve Rusya'daydı.Ama artık Amerika başrol oynayacaktı.

Amerika ile sayısız siyasi ve ekonomik anlaşmayla Amerika'nın etkisinin İran'ın köküne kadar girmesini sağladı.İran petrol sanayi tamamen Amerika'nın önüne bırakıldı.Her diktatörün yaptığı gibi muhalefeti susturmak için bir canavar ortaya çıkardı "SAVAK".Şah'ın kurduğu bu ulusal güvenlik ve istibarat servisi kısa zamanda rejim muhaliflerini avlayan acımasız bir örgüte dönüşecekti.

1963 te Beyaz devrim olarak tarihe geçen ekonomik ve sosyal program, iplerin koptuğu nokta olacaktı.Bu programla hem ülkesini sanayileşmiş bir topluma dönüştürmek hem de islamî renkleri geri plana itip daha laik bir İran portresi yaratmak istiyordu. Bu durumu ülkedeki muhafazakar da özellikle başını Şii devlet adamı Ayetullah Humeyni nin çektiği mollalar sınıfı devrime karşı seslerini daha da yükseltti.

Ilk başta 60-70 li yıllar arasında reformlar işe yarasa da geniş bir ulaşım ağı kurma, toprak reformu, kadın haklarında iyileştirme gibi bazı hedefler hayata geçirebilmiş.Paket programı uzun vadede ters tepmiştir. Şah Pehlevi niyetin ne kadar anlaşılabilir de olsa bunları yaparken bir gecede aldığı kararları halkı hayalindeki halka dönüştüreceğini sanmış, üstelik bunu zamana yayarak değil döve döve yapma yoluna girmişti.İslam toplum hayatında önemli bir yer tutuyordu.Halka rağmen halkçılık yapma yanlışına düşünce işler çığrından çıktı.

Amerikan ve İsrail ülkede at koşturması, batının etkisini, Şahın İran halkı üzerinde çok gitmesi,SAVAK 'ın işkence etmesi ve zulmü, şahın gösterişli hayatı buna karşı halkın fakirliği, halkı galeyana getirdi  ve başını islamcılar ın çektiği halk ayaklanmasi ile Şah, 1979 da devrildi.Bu geçiş döneminde tarafsız kalan ve kendi halkına silah çekmeyen ordu önemli bir rol oynamıştı.Önce Türkiye'ye, ardından Irak ordan da Fransa'ya sürgüne giden Ayetullah Humeyni devrimin ardından İran'a geri geri dönmüş ve ülkesine İran İslam Cumhuriyeti adını liderlik etmiştir.

Bu devrime ateşleyici olan ise Şah ın karısının süt banyosu yaptığı haberleri, şahın ve ailesinin aşırı gösterişli hayatı, sürekli Amerika'ya gidip gelmesi halkı iyice kızdırmıştır.İngiliz ve Amerikan istihbaratı sonuna kadar İran'da islam devrimi'nin yaklaşmakta olduğunu analiz edememişler, Şah devrilmez diye rapor vermişlerdir.Dünya ve Türk magazin de o dönem çok yer bulan Şah ve karıları özellikle o yıllarda çok popüler olmuştur. Şah Rıza Pehlevi ve karısı Farah Diba nın şaşalı hayatı dünyanın önde gelen cemiyet dergilerinin kapaklarından inmemiştir.Rejimin yıkılmasından kısa bir süre önce ülkeyi terk eden şah, ölecek yer bile bulamamıştır.

Özellikle siyasi tarihinde büyük rol oynayan Amerika arkasına bakmadan onu terk etmiştir(konsolosluk baskını ve rehine krizi yüzünden).Önce Mısır'a ardından, Fas, Bahamalar, Meksika'ya gitmiş, yeni kurulan İran rejimi ev sahibi ülkelere her seferinde şahın teslim edilmesi için sürekli kışkırtması sonucu her ülkeden kaçmıştır.En son isteksiz bir şekilde eski dostu Amerika 22 ekim 1979 da Şah'ın Amerikaya giriş yapmasına izin vermiştir .Ünlü milyarder işadamı David Rockefeller ın ısrarının bu kararın verilmesinde önemli bir rol oynadığı bilinmektedir.Şah ,tedavisinden sonra başkan Carter'ın baskısıyla Amerika'dan ayrılmak zorunda kalmış, bir süreliğine Panama da yaşamıştır.Lakin Panamanın kendisini İran'a teslim edeceğini şüphelenen Pehlevi bir kez daha soluğu Mısır'da almış 1980 de bu ülkede ölmüştür.